Teknologjia ku ka arritur

Mësoni Wi-Fi



Wi-Fi rrjedh nga fjalët wireless fidelity. Është një markë e liçensuar fillimisht nga Wi-Fi Alliance për të përshkruar teknologjinë nën të të wireless local area networks (WLAN) e bazuar në përcaktimet e IEEE 802.11. Ai u zhvillua për t’u përdorur nga pajisje kompjuterike të lëvizshme si laptop-t, në LAN-e, por tani përdorimi i tij po rritet për më shumë shërbime , përfshi internetin dhe aksesin e telefonik VoIP, lojrat në rrjet, dhe lidhje të thjeshta të pajisjeve elektronike shtëpiake si: televizorët dhe lexues DVD ose aparate fotografike dixhitale. Standarde të tjera janë në zhvillim që do të lejojnë Wi-Fi të përdoret nga makinat në autostrada në mbështetje të një Sistemi Inteligjent transporti (Intelligent Transportation System) për të sigurinë, për të mbledhur statistika, dhe për të nisur tregtinë e lëvizshme (IEEE 802.11p). Wi-Fi dhe Wi-Fi CERTIFIED janë marka të regjistruara të Wi-Fi Alliance – organizata tregtare që teston dhe certifikon pajisjet që i pajtohen standardeve 802.11x.

Përdorimet

Një person me një pajisje me Wi-Fi të aktivizuar si p.sh. një kompjuter, celular ose Personal Digital Assistant (PDA) mund të lidhet në Internet kur është në afërsi të një Access Point. Zona e mbuluar nga një ose më shumë Access Point-e quhet një hotspot. Hotspotet mund të mbulojnë zona nga një dhomë e vetme deri në disa kilometra katrorë me mbulim të njëri-tjetrit me hotspote. Wi-Fi mund të përdoret gjithashtu për të krijuar një rrjet mesh. Të dy arkitekturat përdoren në rrjete të komunitetit, rrjete pa fije bashkiake si Wireless Philadelphia, dhe rrjete në shkallë metroje si M-Taipei.

Wi-Fi gjithashtu lejon lidhje në mënyrën palë-më-palë (peer-to-peer), e cila lejon pajisjet të lidhen direkt me njëra tjetrën. Kjo mënyrë lidhjeje është e dobishme në pajisjet elektronike shtëpiake dhe aplikimet e lojrave.

Kur teknologjia u bë komerciale për herë të parë, kishte shumë probleme, sepse konsumatorët nuk mund të ishin të sigurtë që produktet nga kompani prodhuese të ndryshme të punonin së bashku. Wi-Fi Alliance filloi si një komunitet për të zgjidhur këtë çështje dhe ndërkohë të fokusonte edhe nevojat e përdoruesve fundorë dhe të lejonte teknologjinë të maturohej. Alliance krijoi shenjën Wi-Fi CERTIFIED për t’u treguar konsumatorëve që produktet janë të ndërvrepueshme me produkte të tjera që kanë të njëjtën shenjë.

Wi-Fi në lojra

Disa pajisje lojrash dhe pajisje portable lojrash përdorin Wi-Fi-në për të rritur eksperiencën e lojës:

* Pajisja portable Nintendo DS është kompatibël me Wi-Fi, megjithëse nuk ka suport për kriptimin WPA, vetëm për kriptimin më të dobët WEP
* SONY PSP përmban WLAN për t’u lidhur me hotspote Wi-Fi ose për të bërë lidhje pa fije.
* Xbox 360 përmban një aksesor Wi-Fi: një kartë rrjeti pa fije
* PlayStation 3, modeli Premium, përmban Wi-Fi të inkorporuar
* Nintendo Game cube ka Wi-Fi të disponueshme


Wi-Fi: Si punon?

Një instalim tipik Wi-Fi përmban një ose më shumë Access Point (Pika Aksesi, AP) dhe një ose më shumë klientë. Një Access Point shpërndan në broadcast SSID-në (Service Set Identifier, Emri i Rrjetit) e tij me anë të paketave që quhen ‘sinjalizues’ (beacons), të cilat zakonisht shpërndahen çdo 100 ms. ‘Sinjalizuesit’ transmetohen me 1 Mb/s, dhe janë me një gjatësi të shkurtër, kështu që nuk kanë ndonjë ndikim domethënës. Meqenëse 1 Mb/s është shpejtësia më e ulët e Wi-Fi, ajo siguron që klienti që merr ‘sinjalizuesin’ mund të komunikojë me të paktën 1 Mb/s. Duke u bazuar në parametrat e Wi-Fi (p.sh. SSID), klienti vendos të lidhet apo jo me një Access Point. Në qoftë se dy Access Point-e me të njëjtën SSID janë në zonën e klientit, karta e rrjetit e klientit, mund të përdorë fuqinë e sinjalit si kriter për të vendosur se me cilin prej dy Access Point-eve do të krijojë lidhje. Standarti Wi-Fi i lë totalisht të hapur kriteret e lidhjes apo roaming. Kjo është një fuqi e Wi-Fi-së, por gjithashtu do të thotë që një kartë e rrjetit pa fije mund të punojë dukshëm më mirë se një tjetër. Meqë Wi-Fi transmeton në ajër, ai ka të njëjtat veçori si një rrjet ethernet pa switch-e. Madje edhe konflikte mund të lindin si pasojë e ngjashmërisë me një rrjet ethernet pa switch. Në dallim nga etherneti me fije, dhe si shumë radio me paketa, Wi-Fi nuk mund të gjejë konfliktet dhe nga ana tjetër përdor një shkëmbim paketash (RTS/CTS i përdorur për Shmangien e Gabimeve “Collision Avoidance” CA) për të shmangur konfliktet.

Kanalet

Përveç 802.11a, i cili operon në 5 GHz, Wi-Fi përdor frekuencat rreth 2.4 GHz, i cili është i standardizuar dhe i paliçensuar me marrëveshje ndërkombëtare, megjithëse përcaktimet e sakta e frekuencave ndryshojnë lehtësisht në pjesë të ndryshme të botës, dhe gjithashtu fuqia maksimale e lejuar. Megjithatë, numrat e kanaleve janë standardizuara në gjithë botën, kështu që frekuencat e autorizuara mund të identifikohen me anë të numrit të kanalit. Frekuencat për standardet 802.11 b dhe g janë nga 2.400 GHz deri në 2.487 GHz. Secili kanal është 22 MHz i gjerë dhe me një brez 5 MHz nga një kanal në tjetrin. Numri maksimal i kanaleve të disponueshëm për pajisjet më Wi-Fi aktive janë: 13 për Evropën, 11 për Amerikën Veriore dhe 14 për Japoninë. Në Amerikën e Veriut, rekomandohet që vetëm kanalet 1, 6 dhe 11 të përdoren për standardet 802.11b/g për të minimizuar interferencën nga kanale të afërta.

Avantazhet e Wi-Fi

* Lejon LAN-et të ndërtohen pa shtrim kabllosh, duke ulur ndjeshëm kostot e ndërtimit dhe zgjerimit të rrjetit. Hapësirat ku nuk mund të shtrohen kabllo, si zona në mjedis të jashtëm apo ndërtesa historike, mund të mbajnë një LAN pa fije.
* Çmimi i silicit nga prodhohen pajisjet Wi-Fi vazhdon të ulet, duke e bërë Wi-Fi-në një opsion rrjeti tepër ekonomik dhe duke çuar përfshirjen e Wi-Fi në një numër më të gjerë pajisjesh.
* Produktet Wi-Fi janë shumë të gjendura në treg. Marka të ndryshme Access Point-esh dhe ndërfaqës rrjeti për klientin janë të ndëroperueshme në një nivel të thjeshtë shërbimi. Produktet e projektuara si Wi-Fi CERTIFIED nga Wi-Fi Alliance janë të ndëroperueshme dhe përfshijnë sigurinë WPA2.
* Rrjetet Wi-Fi suportojnë roaming-un, në të cilin një stacion klient i lëvizshëm si p.sh. një laptop mund të lëvizë nga një Access Point në një tjetër gjatë lëvizjes së përdoruesit rreth një ndërtese apo zone.
* Wi-Fi është një bashkësi globale standardesh. Në ndryshim nga kompanitë celulare, i njëjti klient Wi-Fi punon në vende të ndryshme rreth botës.
* Wi-Fi është gjerësish i disponueshëm në më shumë se 250.000 hotspot-e publike dhe miliona shtëpi, korporata apo mjedise universitare në të gjithë botën.
* Deri në vitin 2006, kriptimet WPA dhe WPA2 janë tepër të vështirë për t’u crackuar në qoftë se përdoren fjalëkalime të vështira.
* Protokolle të reja të cilësisë së shërbimit (Quality of Service) WMM dhe mekanizma të kursimit të energjisë (WMM Power Save) e bëjnë Wi-Fi akoma më shumë të përshtatshme për aplikime të ndjeshme nga vonesat (si zëri dhe video) dhe për pajisje me forma nga më të ndryshmet.


Disavantazhet e Wi-Fi

* Wi-Fi mund të ndërpritet nga pajisje të tjera, veçanërisht telefonat pa tel dhe sobat me mikrovalë që operojnë në 2.4 GHz.
* Përcaktimet e brezave dhe kufizimet e operimit nuk janë të njëjta në botë; pjesa më e madhe e Evropës lejon dy kanale shtesë pas atyre të lejuar në Shtetet e Bashkuara(1 deri 13 kundrejt 1-11); Japonia ka një tjetër kanal shtesë (1-14) dhe disa vende, si p.sh. Spanja, e ndalojnë përdorimin e kanaleve me numër të ulët. Veç kësaj, në disa vende si Italia, kërkohej një ‘autorizim i përgjithshëm’ për çdo Wi-Fi të përdorur jashtë ambientit të një operatori (Access Point), ose kërkohej diçka e ngjashme me një regjistrim operatori. Për Evropën ka një raport vjetor për kufizimet shtesë të secilit vend në faqen ERO.
* EIRP në Bashkimin Evropian kufizohet deri në 20 dBm.
* Konsumi i energjisë është tepër i lartë krahasuar me standarde të tjera, duke krijuar një shqetësim për kohëzgjatjen e baterisë dhe nxehtësinë.
* Standardi më i përgjithshëm i kriptimit në rrjetat pa fije, Wired Equivalent Privacy ose WEP, është treguar të jetë i thyeshëm edhe kur është konfiguruar saktë.
* Access Point-et Wi-Fi punojnë në përgjithësi në një open mode (pa kriptim informacioni) në versionin bazë nga fabrika. Përdoruesit e thjeshtë përfitojnë nga një pajisje pa nevojë konfigurimi por që nuk kanë ndërmend të lejojnë akses të lirë të LAN-it të tyre. WPA (Wi-Fi Protected Access) që filloi të tregtohej në 2003, synon të zgjidhë këto probleme dhe tani është gjerësisht i disponueshëm, por numri i aplikimeve të tij është i ulët.
* Tepër Access Point-e 2.4 GHz me standarde 802.11b dhe 802.11g punojnë njëkohësisht në të njëjtin kanal, duke dhënë shkas për mbipopullimin e disa kanaleve.
* Rrjetat Wi-Fi kanë rreze të kufizuar. Një router tipik shtëpiak Wi-Fi që përdor 802.11b ose 802.11g me një antenë shtesë ka një rreze sinjali rreth 45 m në mjedise të brendshme dhe 90 m për hapësira të jashtme. Rrezja e sinjalit gjithashtu ndryshon me frekuencën pasi Wi-Fi nuk përjashtohet nga ligjet e fizikës për përhapjen e valës. Wi-Fi në bllokun e frekuencave 2.4 GHz ka më shumë rreze mbulimi se Wi-Fi në bllokun e frekuencave 5 GHz dhe më pak rreze mbulimi se Wi-Fi (dhe para Wi-Fi) ne bllokun e frekuencave 900 MHz. Rrezja e mbulimit për ambientet e jashtme mund të jetë disa kilometra me anë të antenave të përmirësuara ose akoma më larg me vijë vështrimi (LOS – Line-of-sight).
* Ndotja Wi-Fi, duke nënkuptuar interferencën e një Access Point të mbyllur apo të kriptuar me Access Point-e të tjerë të hapur në zonën përreth, sidomos në kanalin e njëjtë apo të afërt, mund të mos lejojë akses dhe të interferojë me përdorimin e Access Point-eve të tjerë të hapur nga persona të tretë e shkaktuar nga mbulimi i kanaleve nga njëri-tjetri në brezin 802.11b/g dhe të ulë SNR (signal-to-noise radio) midis Access Point-eve. Ky është një problem gjerësisht i përhapur në zona me densitet të lartë si p.sh. komplekse të mëdhenj apartamentesh ose ndërtesa zyrash me shumë Access Point-e Wi-Fi.
* Është gjithashtu një problem kur komunat apo bashkitë ose entitete të mëdhenj si p.sh. një universitet kanë për qëllim të mundësojnë zona të gjera me mbulim. Kushdo konsiderohet i barabartë kur përdor këto gjerësi brezi ( përveç operatorëve radio amatorialë të cilët janë personat e parë të pajisur me liçensë); kjo shpesh shkakton zënka kur një përdorues kërkon të ketë zotësi në këtë gjerësi brezi të paliçensuar. Kjo liri veprimi (pra mos nevojitja me liçensa) është gjithashtu e rëndësishme për suksesin dhe përhapjen e gjerë të Wi-Fi.
* Probleme interoperabiliteti midis markave apo devijime nga standardi mund të shkëpusin lidhjet ose mund të ulin shpejtësinë e transmetimit në pajisjet e përdoruesve të tjerë. Wi-Fi Alliance programon pajisje testimi për interoperabilitetin dhe projekton pajisje të cilat i kalojnë testimet dhe pajisen me logon Wi-Fi CERTIFIED.
* Rrjetet Wi-Fi mund të vëzhgohen dhe të përdoren për të lexuar dhe shkruar të dhëna (përfshi të dhëna personale) të transmetuara nëpër rrjet kur nuk përdoret kriptim si në rastin e VPN.


Wireless Access Point (WAP)

Një Wireless Access Point (AP) lidh një grup stacionesh pa fije në një rrjet të afërt me fije lokal LAN. Një Access Point është i ngjashëm me një hub ethernet, por në vend që të suportojë vetëm të dhëna për stacione të tjera LAN, një Access Point mund të suportojë të dhëna në ajër si për të gjitha pajisjet e tjera pa fije ashtu edhe për pajisjet e lidhura në rrjet me anë të fijeve në LAN, ku në shumë raste është një hub ethernet ose switch, duke lejuar pajisjet pa fije të komunikojnë me çdo pajisje tjetër në LAN.

Routerat Pa Fije (Wireless Routers)

Një router pa fije integron një Access Point pa fije me një router IP dhe një switch ethernet. Switch-i i integruar lidh Access Point-in e integruar dhe routerin ethernet të integruar së bashku, dhe lejon për pajisjet e jashtme me fije të LAN-it të lidhen edhe me një pajisje WAN si p.sh. një modem kabllor apo një modem DSL. Një router pa fije, në mënyrë të leverdishme, lejon që të tre pajisjet (kryesisht Access Point-in dhe routerin) të konfigurohen nëpërmjet një vegle konfigurimi qendror, zakonisht nëpërmjet një serveri ueb të integruar.

Ura Ethernet pa Fije (Wireless Ethernet Bridge)

Një urë ethernet pa fije lidh një rrjet me fije me një rrjet pa fije. Kjo ndryshon nga një Access Point pasi një Access Point lidh pajisjet pa fije në një rrjet me fije në nivelin e shtresës së Data-Link-ut. Dy ura pa fije mund të përdoren për të lidhur dy rrjete me fije me anë të një link-u pa fije, tepër e dobishme në situata ku një lidhje me fije mund të jetë e padisponueshme, si p.sh. midis dy shtëpive të ndara nga njëra-tjetra.

Zgjeruesi i Rrezes së Mbulimit (Range Extender)

Një zgjerues i rrezes së mbulimit (ose një përsëritës pa fije) mund të rrisë rrezen mbuluese të një rrjeti pa fije ekzistues duke u vendosur në vende kyçe ku një sinjal ajror është i fortë mjaftueshëm dhe vendeve pranë që kanë një sinjal të dobët apo nuk kanë sinjal fare. Një vend për t’u marrë si shembull mund të jetë cepi i një korridori në formë L-je ku Access Point-i është në njërin skaj dhe një sinjal i fortë dëshirohet në skajin tjetër. Një shembull tjetër mund të ishte vendosja e një përsëritësi 75% të rrugës midis Access Point-it dhe kufirit të sinjalit të përdorshëm. Kjo do të rriste në mënyrë efektive mbulimin me 75%.

Wi-Fi dhe Suporti nga Sistemet e Operimit

Ka dy anë të sportit të Wi-Fi nga një sistem operimi. Suporti në nivel driverash dhe suporti i konfigurimit dhe menazhimit.

Suporti i driverave zakonisht sigurohet nga prodhuesi i pajisjes ose, në rastin e Linux-it apo FreeBSD, shpesh nëpërmjet projekteve me kod burim të hapur (Open Source).

Suporti për konfigurim dhe menazhim konsiston në programe për të numëruar, bashkuar dhe për të kontrolluar gjendjen e rrjetave Wi-Fi të disponueshme. Gjithashtu përfshihet suporti për teknika të ndryshme kriptim. Këto sisteme shpesh mundësohen sistemi i operimit të mbështetura nga një model standart driveri. Në shumicën e rasteve, driverat simulojnë një pajisje rrjeti dhe përdorin veglat e konfigurimit dhe menazhimit qw ndodhen të inkorporuara në sistemin e operimit. Në rastet kur suporti për konfigurimin dhe menazhimin nuk ekziston ose është i papërshtatshëm, prodhuesit e pajisjeve mund të përfshijnë programin e tyre për të manovruar detyrat përkatëse.